Dù nguy cơ tại nạn giao thông, thị trường bất ổn và bạo lực xảy ra cùng với sự ngạo mạn, sự tự tin quá thường là chiến lược tốt cho con người, nhất là trong những tình huống đầy bất trắc.
Sứ điệp cơ bản là nó đáng đáng đấu tranh hoặc mạo hiểm, cho dù bạn nghĩ đối thủ của mình có thể mạnh hơn, vì bạn chưa hề biết. Có thể bạn không biết toàn bộ câu chuyện. Đó không là giả bộ hoặc lừa dối. Thực sự tin bạn mạnh hơn hoặc thông minh hơn để bạn khả dĩ tạo sự khác biệt.
Các phát hiện đưa sự thấu hiểu vào nhiều tình huống xuyên suốt lịch sử, từ khủng hoảng tài chính tới chiến tranh. Khi đưa ra cách mới để hiểu cách cư xử của con người, kết quả cũng có thể giúp ngăn chặn các tai họa tương tự để không xảy ra trong tương lai.
Nhà khoa học xã hội James Fowler, thuộc ĐH California, nói: “Kiểu mẫu của chúng ta cho thấy rằng những gì bạn cần là niềm tin giả tạo vào chính mình. Khi đó, bạn tạo những câu như ‘Tôi sẽ chiến thắng’. Chúng ta không nói về cách nói vớ vẩn ở đây, mà nói về nội tâm. Muhammad Ali luôn nói về việc trở thành võ sĩ mạnh nhất thế giới. Tôi chắc chắn niềm tin nội tâm đó đã góp phần khiến anh ta trở nên con người như vậy”.
Sau nhiều cuộc nghiên cứu, các nhà nghiên cứu thấy rằng sự tự tin quá được lan rộng. Trong một cuộc nghiên cứu khác, 94% các giáo sư đại học nói rằng kỹ năng dạy học của họ trên trung bình – lặp lại hệ quả Lake Wobegon của Garrison Keillor, trong đó “mọi phụ nữ đều mạnh mẽ, mọi đàn ông đều dễ nhìn và mọi trẻ em đều trên trung bình”. Trong một cuộc nghiên cứu khác nữa, 70% học sinh trung học đều đánh giá kỹ năng lãnh đạo của họ cao hơn bình thường. Các cuộc nghiên cứu khác cũng cho thấy đàn ông thường đánh giá cao sức hấp dẫn của mình.
Tuy nhiên, tự tin quá có sự rắc rối về phát triển. Đúng vậy, quá tự tin vào khả năng của mình có thể giúp bạn có thêm tham vọng và đạt được nhiều hơn những gì bạn có. Nói cách khác, quá tự tin có nguy cơ. Dính líu vào vụ đánh nhau với người mạnh hơn mình hoặc buôn bán trong một thị trường không thể đoán trước có thể nguy hiểm.
Về một lý thuyết kinh tế nổi tiếng tranh luận rằng không ai có thể đấu tranh nếu mọi người có niềm tin chính xác về người thắng cuộc. Vì các cuộc chiến đều đáng đồng tiền và đòi hỏi cuộc sống, nó hiệu quả hơn đối với người thua cuộc không thể tránh khỏi để nhượng bộ lãnh địa mơ ước và di chuyển tiếp. Do đó, điều gì kích thích đối thủ yếu dám cạnh tranh từ đầu?
Để hiểu sự tự tin thái quá phát triển trong xã hội con người thế nào, Fowler và Dominic Johnson, thuộc ĐH Edinburgh, đã tạo ra một kiểu mẫu đơn giản. Bắt đầu với khái niệm về một nguồn có giá trị đối với 2 người. Mỗi người phải quyết định có dòi hỏi điều đó hay không.
Nếu không ai đòi hỏi sáng kiến hoặc chỉ một người đòi hỏi, hệ quả đơn giản. Nhưng nếu cả hai cố gắng đạt giải thưởng, sự cạnh tranh sẽ theo sau, và điều đó đáng giá với mọi người. Một người có khả năng hơn sẽ thắng, nhưng cả hai phải đối mặt với một mức không chắc chắn nào đó về mức khả năng mà người kia có.
Việc sử dụng “toán học công phu và chán ngắt” cho thấy rằng sự tự tin quá thường dẫn tới chiến thắng. Đó là sự thật, họ tường trình trên tạp chí Nature rằng không chỉ khi 2 người liên quan, mà khi sự cạnh tranh có liên quan 3 người hoặc có thể nhiều đối thủ hơn.
Càng không chắc chắn về sức mạnh của người khác thì càng phải trả giá để tin mình thực sự có khả năng hơn. Để giảm nguy cơ cạnh tranh, biết thêm thông tin sẽ có lợi và giảm thiểu tính bất ổn.
Fowler nói: “Khi có sự không chắc chắn, có thể bạn nghĩ là cuộc đấu tranh gay go và sẽ bỏ cuộc, nhưng bạn thực sự vẫn có thể tháng. Nếu bạn tự tin hơn khi đối mặt với tính không chắc chắn, có nhiều tình huống mà bạn có thể có sáng kiến vì người khác nghĩ họ không thể thắng và rút lui”.
Nhà khoa học phát triển David Rand, thuộc ĐH Harvard ở Cambridge, Massachusetts, nói: “Giải thưởng càng lớn, càng thuận lợi để tự tin quá mức”.
Các hát hiện của việc nghiên cứu có thể giúp giải thích cách cư xử không hợp lý, như mua bán thị trường chứng khoán quá tích cực hoặc sự bằng lòng của những người lãnh đạo lép vế để khiến đất nước lâm cảnh chiến tranh. Gặp bất trắc, điều đó cũng có thể giải thích lý do người ta phải “thanh toán”.
David Rand nói: “Có vẻ như sự chọn lựa nên ủng hộ những người đánh giá chính xác khả năng của họ, vì nếu bạn tự tin quá mức, bạn có thể giải quyết việc mạo hiểm không cần thiết và dám cạnh tranh với những người mạnh hơn mình. Nhưng nếu “chi phí” cạnh tranh tương đối thấp và giải thưởng cao đủ mức, cũng đáng để cạnh tranh, thậm chí đôi khi có thể bạn không thắng cuộc”.
TRẦM THIÊN THU
(Chuyển ngữ từ Discovery News)
