Mona Lisa là họa phẩm chân dung do danh họa Leonardo da Vinci vẽ trong những năm 1503–1507, biến mất khỏi Viện bảo tàng (VBT) Louvre vào ngày 21-8-1911. Kẻ lấy trộm là Vincenzo Peruggia (1881-1925), một người nhập cư Ý sống ở Paris với kiệt tác Mona Lisa hơn 2 năm.
Peruggia không bị phát hiện cho đến khi ông ta trả lại kiệt tác Mona Lisa về Florence qua một người buôn bán tranh người Ý, người này nói rằng đã lấy trộm bức họa để trả lại cho người Ý. Tuy nhiên, điều đó vẫn là một bí ẩn như nụ cười của nàng Mona Lisa vậy.
Khó có thể tin rằng Peruggia đã một mình lấy cắp, nên gợi lên vài giả thuyết về âm mưu. Joe Medeiros nói: “Một giả thuyết nổi bật là Peruggia chỉ là một người bình thường trong một âm mưu lớn bán các bức họa Mona Lisa giả cho các triệu phú người Mỹ. Vụ trộm bức họa Mona Lisa thật chỉ là cách thuyết phục những người mua chấp nhận là thật”.
Medeiros có 1.500 bản sao tài liệu của văn khố Pháp và Ý, kể cả của cảnh sát và tòa án, cuối cùng đã phát hiện rằng tiền bạc – chứ không thực sự là yêu nước – đã đặt phái sau vụ trộm.
Một nỗ lực tìm manh mối về nguyên nhân khiến Peruggia ăn cắp bức họa, Medeiros đã gặp con gái của Peruggia là Celestina ở Ý. Nhưng Celestina, người đã qua đời hồi tháng 3-2011 lúc 87 tuổi, biết rất ít về người cha. Medeiros nói: “Ông Peruggia ấy đã chết khi Celestina mới chập chững đi”. Và người ta đã trở lại VBT Louvre để tìm hiểu…
Lúc bức họa Mona Lisa bị mất trộm, Peruggia 29 tuổi, vẽ tại nhà, đã từng làm việc ở điện Louvre một thời gian ngắn với công việc là lộng kiếng cho 1.600 kiệt tác để tránh hư hỏng. Peruggia quen với các loại hình nghệ thuật Ý và không hiểu sao nó lại ở Viện bảo táng Pháp. Ông đọc thấy rằng Napoleon đã cướp phá kho tàng nghệ thuật của Ý khi chiếm đất nước này và đã đem về Paris. Do đó, ông tin rằng các loại nghệ thuật Ý ở VBT Louvre là phi pháp và quyết định đem một bức về nước của nó.
Không biết bức họa Mona Lisa có được chính Leonardo da Vinci bán cho vua Francois I của Pháp hay không, ông ta trả lại bức họa này vì nó nhỏ gọn và dễ vận chuyển. Medeiros nói: “Ông ta ăn cắp kiệt tác này bằng cách vào Viện bảo tàng vào thứ Hai, khi VBT Louvre đóng cửa để làm vệ sinh. Ông ta mặc áo khoác trắng để dễ trà trộn với các công nhân khác”.
Đó là công việc dễ dàng nhất: Peruggia lấy bức họa đang treo trên tường, tháo khung ra, giấu nó trong áo và đưa ra khỏi viện bảo tàng. Mãi đến hôm sau vụ trộm mới bị phát hiện vì nhân viên bảo vệ VBT Louvre cho rằng kiệt tác đó do nhiếp ảnh gia của viện bảo tàng cất giữ. Khi thấy khung trống không, các nhân viên của VBT Louvre mới bắt đầu khả nghi.
Khoảng 60 thám tử lục soát khắp viện bảo tàng. Mặc dù Peruggia để lại các dấu tay trên kính bao bọc bức họa nhưng vẫn không thể theo dõi. Vụ trộm này là một vụ kỳ lạ, hàng ngàn người đã kéo đến xem khoảng trống giữa bức họa Allegory of Alfonso d’Avalos của Titian và bức họa Mystical Marriage của Correggio ở Salon Carré.
Ngay cả Pablo Picasso và người bạn tên Guillaume Apollinaire, một nhà thơ và nhà phê bình nghệ thuật, đã bị chất vấn vì bị tình nghi trong vụ trộm (vì hai người này đã vài lần mua những bức tượng nhỏ của Iberia bị mất trộm trong bộ sưu tập cổ ở VBT Louvre). Medeiros nói: “Bức họa Mona Lisa chỉ ở cách xa VBT Louvre 2 dặm, trong một phòng nhỏ của Vincenzo Peruggia. Ông ta đã sống ở đó với bức họa gần 2 năm rưỡi”.
Tháng 12-1913, Peruggia đem bức họa đó tới một người buôn bán tranh ở Florence, nói đó là của một người Ý ái quốc. Ông ta muốn được chính phủ Ý thưởng công. Nhưng thay vì được thưởng, ông ta lại bị tù.
Tuy nhiên, tòa án cho ông ta hưởng án khoan hồng là chỉ bị tù 7 tháng. Các lá thư của Peruggia gởi cho cha mẹ lên tới 61 trang, điều này giúp Medeiros có manh mối cuối cùng về động cơ thúc đẩy người đàn ông này ăn cắp bức họa Mona Lisa. Medeiros nói: “Đó là điều con gái ông là Celestina muốn nghe thấy”.
Theo các nhà làm phim, Peruggia đã ăn trộm một mình và vì lý do riêng của ông ta, hoàn toàn không vì lý do yêu nước. Ông ta muốn giữ làm tài sản riêng. Ông ta không nói gì về việc muốn giúp đất nước, nhưng ông ta viết rằng ông ta sẽ làm điều gì đó để cuộc sống gia đình ông ta tốt hơn”.
Các tài liệu cho thấy rằng Peruggia chán công việc vẽ của mình vì nó khiến ông bị bệnh (ông ta bị nhiễm độc chì). Ông không muốn tới Paris để tìm việc vì là dân nhập cư, ông bị đồng nghiệp đối xử tệ. Ông ta cô đơn và không muốn sống xa gia đình.
Medeiros nói: “Đối với Peruggia, việc ăn cắp bức họa Mona Lisa và trả lại cho Ý là tấm vé thoát khổ để có cuộc sống khá giả hơn”. Cuộc triển lãm The Missing Piece vừa được tổ chức tại Philadelphia vào ngày 21 và 22-8-2011.
TRẦM THIÊN THU
(Chuyển ngữ từ Discovery News)
